Ο ρόλος της λογικής στην κοινωνία (μέρος 1 - Απόστολος Δοξιάδης)

Την Τρίτη 21 Ιουνίου το Ινστιτούτο Διπλωματίας και Διεθνών Εξελίξεων διοργάνωσε μια πολύ ενδιαφέρουσα εκδήλωση με θέμα "Ο ρόλος της λογικής στην κοινωνία" με ομιλητές τον Απόστολο Δοξιάδη, τον Χαρίδημο Τσούκα και τον Αρίστο Δοξιάδη. Έχοντας κρατήσει κάποιες πρόχειρες σημειώσεις από τα λεγόμενά τους, νομίζω ότι είναι χρήσιμο να δημοσιευτούν σαν μια μικρή δόση αισιοδοξίας και ορθολογισμού στον καθημερινό παραλογισμό που ζούμε. Χάριν ευκολίας, κάθε εισήγηση αποτελεί ένα αυτοτελές κείμενο, ενώ σε αυτό έχουν ενσωματωθεί και οι απαντήσεις που έδωσαν μετά τον κύκλο ερωτήσεων του ακροατηρίου.

Ο τίτλος της σημερινής εκδήλωσης είναι παρόμοιος με αυτόν της ομιλίας του Bertrand Russell στις 4/9/1939 σε ένα αμερικανικό Πανεπιστήμιο μία ημέρα μετά την είσοδο της Μεγάλης Βρετανίας στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ξεκινώντας την ομιλία του, ο Russell είπε ότι, αν επικεντρωθεί στο θέμα της εκδήλωσης, θα κάνει μια από τις πιο σύντομες ομιλίες της Ιστορίας.

Η λογική ελάχιστα επηρεάζει τις ανθρώπινες σχέσεις.

Θα επικεντρωθώ σε δύο σημεία:

1) Ορισμός της λογικής στην ανθρώπινη κοινωνία:Βασική προϋπόθεση της λογικής είναι να ορίζουμε σαφώς αυτό για το οποίο μιλάμε.

Πρώτη φορά αυτό συναντάται στους "Διαλόγους" του Πλάτωνα.

Το 300 π.Χ. κάθε βιβλίο των "Σημείων" του Ευκλείδη ξεκινά με ορισμούς. Πρώτος ορισμός είναι αυτός του Σημείου.

Όταν σε μια συζήτηση υπάρχει διαφωνία, η λύση που ακολουθούμε είναι να καταφεύγουμε αρχικά σε αξιώματα και, εν συνεχεία, σε ορισμούς. Το θέμα των ορισμών δεν είναι απλό. Για την ακρίβεια, πάνω σε αυτό το θέμα έχει οικοδομηθεί όλη η ιστορία της Δυτικής Σκέψης.

Αν πάτε στη Βουλή, κάθε πανό περιέχει φορτισμένες λέξεις που αμφισβητούν ορισμούς. Αντίστοιχο παράδειγμα με το σημερινό είναι η περίοδος του Εμφυλίου, όπου δύο βασικότατοι όροι της εποχής, η "Αντίσταση" και ο "Δοσιλογισμός" είναι βαθύτατα προβληματικοί. Ένα ορθό κριτήριο για την κατάταξη μιας πράξης είναι στο κατά πόσο συμβάλλει στην αποχώρηση των κατακτητών ή/και την βελτίωση των συσχετισμών της κάθε ομάδας μετά τη φυγή των δυνάμεων του Άξονα.

2) Η μεγαλύτερη επανάσταση στην αρχαία σκέψη ήταν κατά πάσα πιθανότητα η εις άτοπον απαγωγή: Αντί να αναζητείται η απόδειξη ότι κάτι είναι αληθές, αναζητείται απόδειξη ότι το αντίθετό του είναι αναληθές, βασιζόμενο στην παραδοχή ότι είναι δυνατόν να ισχύει ή το ένα, ή το άλλο, ποτέ και τα δύο ταυτόχρονα ή κανένα από τα δύο.

Προσαρμόζοντάς το στα σημερινά δεδομένα, για να αντιμετωπίσω θετικά ή αρνητικά μια πρόταση ρωτώ αν αυτή βοηθά στο να παραμείνουμε στην Ε.Ε.. ή όχι. Σε περίπτωση αρνητικής απάντησης, την απορρίπτω ως άτοπη.

Η διλημματική λογική οφείλεται στην κρίση, είναι μια πραγματικότητα, ένα τίμημα το οποίο πληρώνουμε για το ότι δεν προσπαθήσαμε να προστατευτούμε από την κρίση που ερχόταν.

Η κρίση είναι η μόνη ευκαιρία να ανελιχθούν πολιτικοί οι οποίοι, σε άλλες συνθήκες, δεν θα ήταν ιδιαίτερα εύκολο να ξεπεράσουν τα εμπόδια των μηχανισμών των κομμάτων.

Οι πολιτικοί δεν πείθουν με τη λογική, γι’ αυτό οι "λογικοί πολιτικοί" αποτυγχάνουν – παραδείγματος χάριν ο Στέφανος Μάνος, για τους λόγους που έγραψε πριν από λίγο καιρό ο Χρήστος Γιανναράς σε ένα από τα λίγα κείμενά του με τα οποία συμφωνώ. Στους ορθολογιστές πολιτικούς συνήθως δεν ταιριάζει το "No. 1" της ιεραρχίας ενός κόμματος, αλλά το πιθανότερο είναι να αποτελούν εξαιρετικές επιλογές για το "Νο. 2".

Δεν είμαι υπέρ της πατερναλιστικής αντίληψης της ηγεσίας. Ηγεσία και οικογένεια δεν μπορούν να παραλληλιστούν, καθώς δεν μπορείς εντέλει να πείσεις το παιδί σου να πάει στον οδοντίατρο, παρά μόνο αν του δημιουργήσεις ακραίες φοβίες. Με τον διάλογο μπορείς να του «χρυσώσεις το χάπι», αλλά όχι να το πείσεις. Το μεγάλο πρόβλημα είναι ότι δεν έχει εξηγηθεί επακριβώς στον κόσμο ο κίνδυνος που διατρέχουμε.

Η παραδοχή ότι "Αν μπορούσαμε να είμαστε καλύτεροι, θα ήμασταν" μού φαίνεται μοιρολατρική. Η παρουσία μας εδώ αποδεικνύει ακριβώς το αντίθετο, η κατάσταση που βρισκόμαστε δεν είναι στατική διαπίστωση, αλλά δυναμική. Σε περίοδο ομαλότητας θα μπορούσαμε να προοδεύσουμε κάνοντας ο καθένας τη δουλειά του, σήμερα χρειαζόμαστε κάτι παραπάνω.

Για την εισήγηση του Χαρίδημου Τσούκα πατήσε εδώ.

Για την εισήγηση του Αρίστου Δοξιάδη πατήσε εδώ.

Σημείωση: Οποιαδήποτε αστοχία στην απόδοση, παράλειψη ή λανθασμένη κατανόηση των λεγομένων των ομιλιτών οφείλεται καθαρά σε δικό μου σφάλμα. Για οποιαδήποτε επισήμανση παρακαλώ επικοινωνήστε στο alexandmich@yahoo.gr.