Ο ρόλος της λογικής στην κοινωνία (μέρος 3 - Αρίστος Δοξιάδης)

Την Τρίτη 21 Ιουνίου το Ινστιτούτο Διπλωματίας και Διεθνών Εξελίξεων διοργάνωσε μια πολύ ενδιαφέρουσα εκδήλωση με θέμα "Ο ρόλος της λογικής στην κοινωνία" με ομιλητές τον Απόστολο Δοξιάδη, τον Χαρίδημο Τσούκα και τον Αρίστο Δοξιάδη. Έχοντας κρατήσει κάποιες πρόχειρες σημειώσεις από τα λεγόμενά τους, νομίζω ότι είναι χρήσιμο να δημοσιευτούν σαν μια μικρή δόση αισιοδοξίας και ορθολογισμού στον καθημερινό παραλογισμό που ζούμε. Χάριν ευκολίας, κάθε εισήγηση αποτελεί ένα αυτοτελές κείμενο, ενώ σε αυτό έχουν ενσωματωθεί και οι απαντήσεις που έδωσαν μετά τον κύκλο ερωτήσεων του ακροατηρίου.

Όταν ο Sam Bowles μελετούσε την αγροτική παραγωγή της Ινδίας, παρατήρησε ότι όποιος έσπερνε πρώτος το χωράφι του, του έτρωγαν τα σπόρια τα πουλιά, με αποτέλεσμα όλοι να περιμένουν από κάποιον να κάνει την αρχή. Τότε ρώτησε έναν Ινδό αγρότη γιατί δεν σπέρνουν όλοι ταυτόχρονα, ώστε να μοιράσουν τις απώλειες, για να λάβει την απάντηση ότι "αν μπορούσαμε να συνεννοηθούμε, δε θα ήμασταν φτωχοί".

Λογική σημαίνει να κατανοώ τους κανόνες του φυσικού κόσμου. Αυτό όμως δεν ισχύει και για την κοινωνία, καθώς εκεί τίποτα δεν είναι δεδομένο από τη μία κοινωνική ομάδα στην άλλη.

Οι Έλληνες (κακή γενίκευση) κατά βάση είναι ορθολογικοί, όταν οι κανόνες δεν επιδέχονται αμφισβήτηση. Αυτό αποδεικνύεται από την προσαρμογή του σε ένα εύρυθμο περιβάλλον (π.χ. μια επιχείρηση του εξωτερικού). Έχει, δηλαδή, εργαλειακή λογική, που σημαίνει ότι μπορεί να συνδυάζει στόχους και μέσα, το οποίο είναι θεμέλιο του homo economicus.

Όταν, όμως, οι κανόνες επιδέχονται αμφισβήτηση, όπως στη χώρα μας, τότε το πρόβλημα δεν εντοπίζεται στην έλλειψη λογικής, αλλά είναι θέμα πολιτισμικού υποστρώματος που προηγείται των θεσμών.

Όταν, λοιπόν, δεν υπάρχει κεντρική εξουσία που θέτει τους κανόνες, η εύρυθμη λειτουργία μιας κοινότητας εξαρτάται από το μείγμα τριών κατηγοριών:
α) conditional cooperators: Αυτοί που έχουν προδιάθεση να συμμορφωθούν στους κανόνες.
β) rational egoists: Αυτοί που θα εξαρτήσουν την συμμόρφωσή τους από το προσωπικό τους συμφέρον και έχουν μια έφεση στην κλοπή.
γ) willing punishers: αυτοί που προθυμοποιούνται να τιμωρήσουν τους παραβάτες.

Αν η πλειονότητα ανήκει στις κατηγορίες (α) και (γ), τότε οι κοινωνίες λειτουργούν εύρυθμα, αλλιώς, αν υπερέχει η κατηγορία (β), όπως στην Ελλάδα, παρουσιάζουν προβλήματα. Παράδειγμα: Σε έναν αγροτικό συνεταιρισμό στην Ολλανδία, όλα τα μέλη του θα εισφέρουν και την πρώτης ποιότητας παραγωγή, και την δεύτερης. Αντίθετα, σε έναν αντίστοιχο ελληνικό, αν ένα μέλος του δεχτεί δελεαστικότερη προσφορά εκτός συνεταιρισμού για την πρώτης ποιότητας παραγωγή, το πιθανότερο είναι να παραβιάσει τη συμφωνία του συνεταιρισμού.

Γιατί, όμως, είμαστε rational egoists; Γιατί για να μην είσαι, πρέπει να σέβεσαι τις ηγεσίες, δηλαδή να πιστεύεις ότι οι κανόνες θα τηρηθούν, που σημαίνει εσωτερίκευση των κανόνων του κόσμου. Εμείς δεν αποδεχόμαστε την ιεραρχία γιατί στο πέρασμα του χρόνου δεν εσωτερικεύσαμε αυτούς τους κανόνες.

Όταν λέμε, λοιπόν, ότι μας λείπει η "κοινή λογική", εννοούμε ότι το έλλειμμά μας βρίσκεται στον όρο «κοινή», γιατί ατομική λογική διαθέτουμε. Παράδειγμα: Η απαξίωση του δημοσίου σχολείου, το οποίο δεν αποδεχόμαστε, σε σύγκριση με το φροντιστήριο.

Τι μπορεί να γίνει; Θα δατυπώσω τρεις νύξεις:
α) Διαφάνεια: Όσο είμαστε ένα «εθνικό χωριό», επιτρέπεται η δημιουργία "αλληλεγγύης"
β) Ανταποδοτικότητα υπηρεσιών
γ) Μικρές ομάδες

Οι "καλοί πολιτικοί" μπήκαν στο περιθώριο γιατί μιλούσαν με όρους γενικού και μακροπρόθεσμου συμφέροντος, εν αντιθέσει με την πολιτική οικονομία της χώρας, η οποία έχει αυτή τη δομή γιατί (όσο και αν φαίνεται παράδοξο) έχουμε παίξει καλά το γεωπολιτικό παιχνίδι, με αποτέλεσμα να μη χρειάζεται να διευρύνουμε τον ορίζοντά μας, με αποτέλεσμα να μη χρειαζόμαστε καλύτερους πολιτικούς.

Υπάρχει όμως και η "άλλη κοινωνία" που θα δώσει τη διέξοδο: Είμαι αισιόδοξος για την ελληνική κοινωνία: Ακόμα και αν δεν εμφανιστεί κάποιος ηγέτης, έχουμε τις ικανότητες να τη θέσουμε μόνοι μας σε επαναλειτουργία.

Για την εισήγηση του Απόστολου Δοξιάδη πατήσε εδώ.

Για την εισήγηση του Χαρίδημου Τσούκα πατήσε εδώ.

Σημείωση: Οποιαδήποτε αστοχία στην απόδοση, παράλειψη ή λανθασμένη κατανόηση των λεγομένων των ομιλιτών οφείλεται καθαρά σε δικό μου σφάλμα. Για οποιαδήποτε επισήμανση παρακαλώ επικοινωνήστε στο alexandmich@yahoo.gr.