Ο ρόλος της λογικής στην κοινωνία (μέρος 2 - Χαρίδημος Τσούκας)

Την Τρίτη 21 Ιουνίου το Ινστιτούτο Διπλωματίας και Διεθνών Εξελίξεων διοργάνωσε μια πολύ ενδιαφέρουσα εκδήλωση με θέμα "Ο ρόλος της λογικής στην κοινωνία" με ομιλητές τον Απόστολο Δοξιάδη, τον Χαρίδημο Τσούκα και τον Αρίστο Δοξιάδη. Έχοντας κρατήσει κάποιες πρόχειρες σημειώσεις από τα λεγόμενά τους, νομίζω ότι είναι χρήσιμο να δημοσιευτούν σαν μια μικρή δόση αισιοδοξίας και ορθολογισμού στον καθημερινό παραλογισμό που ζούμε. Χάριν ευκολίας, κάθε εισήγηση αποτελεί ένα αυτοτελές κείμενο, ενώ σε αυτό έχουν ενσωματωθεί και οι απαντήσεις που έδωσαν μετά τον κύκλο ερωτήσεων του ακροατηρίου.

Ο τίτλος δεν είναι αποκομμένος από τις εξελίξεις. Σήμερα κατά πολλούς βιώνουμε μια έκρηξη ανορθολογισμού και θυμικού, η οποία υποκινείται (;) από τους πολιτικούς. Οι ιδέες, όμως, δεν βρίσκονται εν κενώ: Παράδειγμα ο Καρτέσιος, ο οποίος έγραψε περί ratio τον καιρό που η Ευρώπη σπαρασσόταν από θρησκευτικούς πολέμους.

Η λογική έχει διάφορες, αλληλοκαλυπτόμενες έννοιες:

α) logic

β) reason

Ευρύτερο πλαίσιό της είναι ο ορθολογισμός.

Η λογική είναι ανεπαρκές εργαλείο για την ομαλότητα της κοινωνίας μας, για παράδειγμα οι οικογενειακοί καυγάδες. Τι είναι αυτό που εμποδίζει εντέλει τους ανθρώπους να συνεννοηθούν;

Η μη συνεννόηση δεν οφείλεται στην έλλειψη λογικής, αλλά στο ότι δεν θέλουμε να ακούσουμε τους ορισμούς του συνομιλιτή μας.

Συνεπώς: Όταν θέλουμε να ακούσουμε τον συνομιλιτή μας, δεν μιλάμε για λογική. Αντίθετα, όταν δεν τον εμπιστευόμαστε ή όταν ορίζονται διαμετερικά αντίθετα οι όροι, τότε η λογική σεν αρκεί.

Πώς αυξάνεται η διάθεση για συνεννόηση; Μόνο διά της μετοχής στον κοινό λόγο μιας κοινότητας. Δηλαδή, ένα ευρύτερο πλαίσιο που συμπερικλείει τα άτομα δεν είναι λογικό επίτευγμα, αλλά κοινωνικό.

Στην σημερινή κατάσταση: Οι «Αγανακτισμένοι» εν πολλοίς έχουν άδικο, αλλά κακώς απαξιώνονται.

Κυρίως στις συγκεντρώσεις τους εκφράζεται ένα αίσθημα θυμού, το οποίο οδηγεί σε αφορισμούς, ο οποίοι δεν είναι δυνατόν να ελεγχθούν εμπειρικά. Μέσα από τις καταγγελίες τους, όμως, καταδεικνύεται ένα πρόβλημα του πολιτικού συστήματος, η κλεπτοκρατία. Αιχμή (κρυφή) του αιτήματός τους, η κάθαρση.

Γιατί, όμως, δεν εκφράζουμε τη δυσαρέσκειά μας νηφάλια; Ο Καστοριάδης έλεγε «Τα πάθη θεσμίζουν τις πόλεις»: Είναι λάθος να πιστεύουμε ότι «πόλις» και «πάθος» είναι έννοιες αντίροπες. Στη φιλοσοφία του Αριστοτέλη, του Χιούμ και του Άνταμ Σμιθ διατυπώνεται ότι «Η κοινωνία μας δε μπορεί να ζήσει χωρίς πάθος». Θα μπορούσαμε να πούμε ότι εν αρχή ην το πάθος, ο λόγος έπεται, δεν εκφράζουμε τα συναισθήματά μας για εκτόνωση, όπως πολλοί άστοχα πιστεύουν, αλλά ως προλογική βάση. Έτσι γεννήθηκαν και οι έννοιες του φιλελευθερισμού και της ισότητας.

Ο Βίτγκενστάιν διακρίνει τα προβλήματα σε δύο κατηγορίες:

α) Problems of intellect: αυτά που επιλύονται με τη λογική, όταν υφίστανται κοινοί ορισμοί

β) Problems of will: αυτά που αποπροσανατολίζουν από το αρχικό ζητούμενο, τα οποία χρειάζονται υποδειγματικές συμπεριφορές, ένα από τα πράγματα δηλαδή που μας λείπει σήμερα: Ο Νέλσον Μαντέλα στρέφεται εναντίον της πλειοψηφίας των μαύρων που ζητούσε την διάλυση της ομάδας ράγκμπι – σύμβολο του Απαρχάιντ λέγοντας «Με εκλέξατε ηγέτη σας, αφήστε με να ηγηθώ».

Η ελληνική κρίση είναι ταυτόχρονα problem of intellect και problem of will: Οι collective skills του συστήματός μας είναι αυτές που τελικά μας καταστρέφουν.

Γι’ αυτό χρειαζόμαστε μετασχηματιστική ηγεσία: Η Βουλή με τον αποστειρωμένο της λόγο και η Πλατεία με τον καρναβαλικό είναι δύο εντελώς διαφορετικά σύμπαντα. Έχουμε έλλειμμα ηγεσίας, χρειάζόμαστε ηγεσία η οποία θα μετασχηματίσει δημιουργικά τον θυμό. Είναι μάταιος ο διάλογος όταν δεν τέμνονται οι ορισμοί. Χρειάζεται από τους πολιτικούς μας λόγος που σαρκώνεται, να αυτοπεριορίζεται, ώστε να μπορεί να εμπνεύσει και να συγκινήσει. Η Δημοκρατία είναι αυτοαναφορικό πολίτευμα, και, ως εκ τούτου, περίπλοκο.

Η κοινωνία αποστρέφεται τους λογικούς πολιτικούς γιατί κυριαρχεί το πολιτιστικό υπόστρωμα του λαού. Δεν χρειάζεται πατερναλισμός, αλλά ηγεσία, πρέπει δηλαδή οι πολίτες να καταλαβαίνουν τους πολιτικούς τους. Οι κοινωνίες δεν αλλάζουν από διανοούμενους, παρά μόνο εμπνέονται από ηγέτες.

Σήμερα δεν διαθέτουμε interprenorial ethos, αλλά ευτυχως υφίσταται μια ελπιδοφόρα ελληνική κοινωνία των πολιτών.

Για την εισήγηση του Απόστολου Δοξιάδη πατήσε εδώ.

Για την εισήγηση του Αρίστου Δοξιάδη πατήσε εδώ.

Σημείωση: Οποιαδήποτε αστοχία στην απόδοση, παράλειψη ή λανθασμένη κατανόηση των λεγομένων των ομιλιτών οφείλεται καθαρά σε δικό μου σφάλμα. Για οποιαδήποτε επισήμανση παρακαλώ επικοινωνήστε στο alexandmich@yahoo.gr.